REKWIZYTY patrz treści pozawerbalne.
RELIEF przetłoczenie powstałe na skutek nacisku narzędzia pisarskiego na podłoże. Relief wklęsły, powstały od strony działania narzędzia pisarskiego jest czytelny wprost; natomiast relief wypukły, powstały od strony odwrotnej (awersu) ma postać lustrzaną. Kształt i rozmiary reliefu pozwalają na stwierdzenie rodzaju użytego narzędzia pisarskiego, oszacowanie siły nacisku oraz ocenę właściwości podkładki. Relief nierzadko występuje także na podkładkach. Ujawnienie i badanie reliefu odbywa się m. in. przy wykorzystaniu oświetlenia ukośnego lub aparatu ESDA. (EB)
RETUSZ jedna z odmian uzupełnień pisma, polegająca na poprawianiu linii graficznej. Retusz naturalny wykonywany jest przeważnie w celach zdobniczych lub dla poprawy czytelności; retusz sztuczny wykonywany jest dla maskowania pisma. (EG)
RĘKA NAWYKŁA DO PISANIA patrz sposób wykonania.
RĘKA NIENAWYKŁA DO PISANIA patrz sposób wykonania.
RĘKA PODPARTA sposób pisania, przy którym osoba niemogąca (najczęściej z przyczyn choroby lub starości) pisać samodzielnie, korzysta z pomocy drugiej osoby, która podpiera jej rękę (zwykle w nadgarstku). Powstałe pismo, w zależności od stopnia upośledzenia motoryki bezpośredniego wykonawcy, zawiera w zasadzie cechy pisma osoby piszącej, ale mogą też ujawnić się pewne zmiany na skutek działania osoby podpierającej rękę. (JF)
RĘKA PROWADZONA ręka wodzona.
RĘKA WODZONA sposób pisania, przy którym osoba nie mogąca (najczęściej z przyczyn chorobowych lub starości) pisać samodzielnie, korzysta z pomocy drugiej osoby, która kieruje jej ręką (zwykle obejmując palce trzymające narzędzie pisarskie). Pismo takie zawiera przede wszystkim cechy grafizmu osoby prowadzącej rękę, ale także pojawić się mogą cechy pisma osoby wspomaganej, jeśli ta okresowo będzie sterować ruchami swej ręki. (JF)
RĘKOPIS 1. w ogólnym znaczeniu: każdy tekst wykonany ręcznie, niezależnie od narzędzia pisarskiego, podłoża, materiału kryjącego, typu pisma i sposobu wykonania. W odróżnieniu od tekstów powielonych mechanicznie (drukiem lub inną techniką) każdy rękopis jest egzemplarzem niepowtarzalnym. Najdawniejsze formy rękopisów (inskrypcje na kamieniu, tabliczki gliniane, zwoje papirusów) stanowią przedmiot badań specjalistów takich nauk, jak epigrafika lub papirologia; 2. w węższym, dziś przyjętym rozumieniu, rękopis to każdy tekst utrwalony ręcznie na materiale miękkim o charakterze karty (kartki) przy zastosowaniu substancji barwiącej (atrament, tusz, grafit itp.). Literatura: Encyklopedia wiedzy o książce, 1971. (WW)
RODZAJ PODPISU jedna z podgrup cech graficznych. Wyróżnia się 4 rodzaje podpisów: podpis pełnobrzmiący, podpis skrócony, parafę oraz monogram. Patrz także dodatkowe cechy podpisów, podpis.
ROZKOJARZENIE A PISMO (hasło w opracowaniu)
ROZŁOŻENIE PRZESTRZENNE patrz cechy topograficzne.
ROZMIAR PISMA wielkość pisma.
ROZMIESZCZENIE PISMA NA PODŁOŻU patrz cechy topograficzne.
ROZMIESZCZENIE PODPISÓW jedna z cech topograficznych. Wyróżnia się następujące sposoby rozmieszczenia podpisów w rękopisach: 1) podpis jest ciągłością tekstu, 2) podpis pod tekstem po lewej stronie, 3) podpis pod tekstem po prawej stronie, 4) podpis pod tekstem w środku.
ROZPAD PISMA (hasło w opracowaniu)
ROZPĘD (termin niezalecany) termin używany w literaturze bardzo niekonsekwentnie: w znaczeniu impulsu, zwięzłości, rytmu oraz odstępów między wierszami i wyrazami.
ROZWÓJ PISMA patrz personalizacja pisma.
RUCH DOWOLNY ruch wykonany przy pełnej kontroli. Patrz także automatyzm pisma, ruch pisarski.
RUCH GRAFICZNY ruch pisarski.
RUCH PISARSKI rodzaj precyzyjnego ruchu dowolnego, realizującego czynność pisania, będący efektem współdziałania wielu elementów układu nerwowego, mięśniowego i kostno-szkieletowego człowieka. Patrz także automatyzm pisma; fizjologia pisma. (ML)
RUCHY MIMOWOLNE patrz ataksja.
RUCHY PLĄSAWICZE patrz pląsawica.
RYSUNEK CYFRY patrz rysunek znaku.
RYSUNEK LITERY patrz rysunek znaku.
RYSUNEK ZNAKU pojęcie obejmujące budowę znaku, jego wielkość i proporcje oraz cechy kreski (patrz struktura kreski). (WW)
RYSUNKI patrz treści pozawerbalne. Patrz także grifonaże.
RYTM NACISKU patrz nacisk.
RYTM PISMA (termin niezalecany) określenie w literaturze używane niekonsekwentnie, m.in. w znaczeniu rozmaicie definiowanych cech: "impuls natężenia", "napięcie pisma", "rozpęd pisma". Patrz także nacisk. (ML)
RYTM ROZMIESZCZENIA 1. powtarzalność w układzie topograficznym pisma; 2. cecha graficzna, w psychologii pisma korelowana z powagą, zrównoważeniem, dążeniem do porządku, niechęcią do zmian, stałością itp. Patrz także test psychografologiczny. (ML)