.P.

PADACZKA A PISMO (hasło w opracowaniu). Patrz także patologia pisma.
PALEOGRAFIA nauka badająca dzieje i rozwój dawnego pisma (także narzędzi i materiałów piśmiennych), ułatwiająca odczytywanie dawnych rękopisów, napisów, dokumentów itp. oraz ustalenie miejsca i czasu ich powstania. (Słownik wyrazów obcych, red. Elżbieta Sobol, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 813)
PALINGRAFIA powtarzanie tych samych własnych słów, części wyrazów lub zdań. Palingrafia spotykana jest w guzach mózgu, zespołach parkinsonowskich. Patrz także echografia, parkinsonizm a pismo. (JP)
PAPIER materiał wyrabiany w postaci cienkich arkuszy ze spilśnionych włókien celulozy, mechanicznie uzyskanych ze szmat lnianych lub bawełnianych, lub z włókien celulozy chemicznie wyodrębnionych z surowców roślinnych, ze ścieru drzewnego, a także ich mieszanin; zawiera wypełniacze (obciążniki) pochodzenia mineralnego (kaolin, talk, gips, kreda) oraz kleje. Ostatnio dodaje się do masy papierowej włókna syntetyczne, a także wyrabia się papier tylko ze spolimeryzowanych tworzyw sztucznych. Wiele papierów zawiera również barwniki (głównie niebieski i biały), albo wybielacze optyczne. Rozróżnia się grupy papieru (bibułki, bibuły filtracyjne, papiery, kartony, tektury), rodzaje (drukowy, gazetowy, piśmienny itp.), klasy (szmaciany, bezdrzewny, drzewny). Istotna jest też gramatura (ciężar 1m² papieru) i znormalizowane formaty (wymiary arkusza). Patrz także podłoże dokumentów. (JD)
PARAFA 1. najbardziej zautomatyzowana i krańcowo skrócona postać podpisu nieczytelnego, luźno lub wcale nie nawiązująca do literalnego brzmienia nazwiska lub imienia. Literatura: A. Koziczak, Metody pomiarowe w badaniach pismoznawczych, Kraków 1997, s. 20; 2. kompozycja graficzna sporządzona pismem ręcznym, z reguły nieczytelna, pod względem literowym luźno i skrótowo nawiązująca do podpisu pełnobrzmiącego lub do jego inicjałów. Literatura: A. Feluś, Podpisy. Studium z pismoznawstwa kryminalistycznego, Katowice 1987, s. 31. (AK, MO)
PARAGRAFIA okresowe przestawianie liter, sylab lub części słów (najczęściej sąsiednich). Wyróżnia się paragrafię patologiczną oraz normalną. Paragrafia patologiczna występuje m.in. przy guzach mózgu i schizofrenii; z reguły poprzedza agrafię. Paragrafia normalna powodowana bywa nadmierną dbałością o graficzną stronę pisma, nieuwagą piszącego, rozproszeniem uwagi pomiędzy kilka czynności (np. pisanie i rozmowę z drugą osobą). Patrz także schizofrenia a pismo, patologia pisma. Literatura: A. Klęsk, Psychofizjologja i patologja pisma, Książnica - Atlas, Lwów - Warszawa 1924, s. 58-61. (JP)
PARANOJA A PISMO patrz obłęd a pismo.
PARALELIZM GRAMM jedna z cech analizowanych w badaniach grafometrycznych (patrz grafometria). Wskaźnikiem paralelizmu gramm w badanej próbce są odległości punktów przecięcia osi gramm sąsiednich od linii podstawowej wyrazu.
PARKINSONIZM A PISMO (hasło w opracowaniu)
PASMO synonim strefy.
PATOLOGIA PISMA 1. silne, najczęściej nieswoiste odchylenia grafizmu lub języka od "normy społecznej", wynikające z choroby lub chwilowych zaburzeń funkcjonowania psychoneurofizjologicznego układu pismotwórczego wykonawcy (autora). Odchylenia te są wykorzystywane do grupowej identyfikacji (typowania, eliminacji) wykonawców (autorów) pisma; 2. stan niezależnych od woli człowieka, zazwyczaj nieswoistych odstępstw graficznych, językowych lub treściowych od indywidualnej normy danego osobnika, odzwierciedlający zaburzenia w funkcjonowaniu psychoneurofizjologicznego układu pismotwórczego. Patologia pisma przejawia się w występowaniu cech patologicznych w piśmie. Pojawia się najczęściej w okresie wieku starczego, w przypadkach ciężkich chorób, zatruć. Wiedza o patologii pisma jest wykorzystywana w grafologicznej diagnozie psychologicznej, neurologicznej i psychiatrycznej; 3. część systemu grafologii, obejmująca wiedzę o zaburzeniach pisma ręcznego i ich przyczynach. (ML)
PEŁNOŚĆ PISMA (hasło w opracowaniu)
PERGAMIN 1. trwały, nieprzepuszczający wody ani tłuszczu papier, otrzymywany w wyniku pergaminacji papieru nieklejonego (Słownik wyrazów obcych, red. Elżbieta Sobol, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 847); 2. materiał na podłoże pisarskie, znany od starożytności (Egipt, Persja, Grecja), otrzymywany ze skór owczych, cielęcych lub kozich przez ich moczenie w wodzie wapiennej, a następnie suszenie i gładzenie; w średniowieczu znano dwa gatunki: południowy (włoski) jednostronnie gładzony, delikatny oraz północny (niemiecki), dwustronnie gładzony, gruby. (JD)
PERSEWERACJA A PISMO (hasło w opracowaniu)
PERSONALIZACJA PISMA stopniowe odchodzenie od form elementarzowych (patrz wzorzec elementarzowy) poprzez swoistą deformację poszczególnych znaków graficznych, polegającą na uproszczeniu lub komplikacji formy elementarzowej znaków. Następuje to z chwilą utrwalenia się znaków graficznych jako obrazów psychicznych i skoordynowania z nimi ruchów ręki. Dopóki ta koordynacja nie nastąpi, dopóty dziecko nie pisze, lecz rysuje, tj. odwzorowuje pojedyncze znaki. Ma to swój wyraz m.in. w rwaniu się linii pisma, braku koordynacji ruchów. Pomiędzy drugim a trzecim rokiem nauczania odchodzenie od wzorca elementarzowego jest już widoczne i z każdym rokiem nasila się. Swój indywidualny obraz pismo uzyskuje stopniowo wraz z rozwojem biologicznym organizmu, zaś stopień tej indywidualności uzależniony jest od ogólnego rozwoju psychofizycznego. Ewolucja kończy się wraz z dojściem organizmu do pełnego rozwoju psychofizycznego około 25 roku życia. (AF)
PEWNOŚĆ 1. w rozumieniu psychologicznym: stan psychiczny będący rezultatem subiektywnej oceny posiadanych informacji jako pełnych i rzetelnych. Stan pewności jest szczególnym rodzajem przekonania i ma charakter podmiotowy; w tej samej sytuacji zewnętrznej jedni ludzie mają wątpliwości, inni zaś formułują sądy z całkowitą pewnością. Zasadniczym stanem człowieka jest niepewność; 2. pewność matematyczna - wynik uzyskiwany w rachunku prawdopodobieństwa przy rozpatrywaniu układu zupełnego zdarzeń, tzn. zbioru zdarzeń jedynie możliwych i zarazem wyłączających się. Suma prawdopodobieństw zdarzeń tworzących układ zupełny zdarzeń równa jest jedności. Patrz także opinia alternatywna, opinia kategoryczna, opinia niekategoryczna, przekonanie. Literatura: J. Kozielecki, Psychologiczna teoria samowiedzy, Warszawa 1986; Mały słownik cybernetyczny, red. M. Kempisty, Warszawa 1973. (MO)
PĘTLA (termin niezalecany) patrz pętlica.
PĘTLICA element budowy znaków znamienny tym, że składa się z dwu przeciwbieżnych łuków, z jednej strony skrzyżowanych a z drugiej złączonych w tzw. główce. Od silnie wydłużonego owalu różni pętlicę jej wyraźna asymetria (główka - skrzyżowanie). W formie typowych pętlic kreślone są trzony nadlinijne "b", "d", "f", "k", "l", "ł", "t" oraz trzony podlinijne "g", "j", "y". Dla oznaczenia pętlicy poziomej stosowany jest niekiedy termin kluczka. (MO)
PIENIACTWO A PISMO (hasło w opracowaniu)
PIÓRO KULKOWE narzędzie pisarskie, w którego trzonie mieści się wkład w postaci cienkiej rureczki wypełnionej atramentem; wkład zamknięty jest metalowym grotem, którego końcówkę tworzy obracająca się kulka o średnicy ok. 0,5 mm, wykonana ze stali, korundu lub innego twardego materiału. Patrz także długopis. (JD)
PISAK narzędzie pisarskie, w którego trzonie mieści się wkład zamknięty spiczastym grotem, utworzonym ze zgrzanych, bardzo cienkich włókien z twardego kopolimeru organicznego; daje kreskę o szerokości pośredniej między mazakiem a cienkopisem. (JD)
PISMO graficzna reprezentacja języka. W systematyce badań pismoznawczych istotne jest wyróżnienie warstw pisma: językowej, treściowej, graficznej oraz technicznej. Badanie każdej z nich zasadza się na innych regułach. Patrz także język pisany, pismoznawcze badania, poziom graficznej struktury pisma, techniczne badania dokumentów. (MO)
PISMO ALKOHOLIKÓW patrz alkoholizm a pismo.
PISMO ANONIMOWE pismo (dzieło) nieznanego autora, zwykle niepodpisane albo podpisane pseudonimem lub w inny sposób, mający zapewnić autorowi bezimienność. (WW)
PISMO À REBOURS pismo kreślone na opak, przeciwnie do wskazań normy elementarzowej. Patrz także budowa znaków. (MO)
PISMO ARKADOWE pismo, w którym dominuje forma wiązań górnołukowych (patrz wiązania). (AŁ)
PISMO ATAKTYCZNE (hasło w opracowaniu)
PISMO BARDZO DUŻE pismo, w którym wysokość strefy śródlinijnej przekracza 6,0 mm. Patrz także wielkość pisma.
PISMO BARDZO MAŁE mikrografia. Patrz także pismo drobne.
PISMO BEZWŁADNE patrz ręka podparta.
PISMO BEZWOLNE patrz ręka wodzona.
PISMO BEZWPŁYWOWE pismo spontaniczne. Patrz także materiał porównawczy.
PISMO BLOKOWE typ pisma pośredni między pismem zwykłym a technicznym; nie posiada wiązań międzyliterowych, wyróżnia się impulsem literowym lub grammowym. Patrz także pismo techniczne. (EG)
PISMO CIASTOWATE pismo o mało zróżnicowanej strukturze graficznej, niewysycone cechami charakterystycznymi (patrz cechy charakterystyczne pisma), mało indywidualne, jednostajne; charakteryzuje się m.in. szerokimi owalami, niezróżnicowanym cieniowaniem, płynnością linii, pełnością pisma. Patrz także test psychografologiczny, słownictwo psychografologiczne. (ML)
PISMO CIENIOWANE pismo zawierające w obrębie poszczególnych znaków lub ich detali linie graficzne o zróżnicowanej szerokości. Stanowi wynik stosowania zmiennej siły nacisku na narzędzia pisarskie w trakcie aktu kreślenia lub też efekt retuszu. (EB)
PISMO CZĘŚCIOWO CZYTELNE patrz czytelność pisma.
PISMO CZYTELNE patrz czytelność pisma.
PISMO DOJRZAŁE w ujęciu "Katalogu graficznych cech pisma ręcznego" jeden z trzech etapów rozwoju pisma; charakteryzuje się znacznym wysyceniem cechami charakterystycznymi oraz względną stabilnością. (EG)
PISMO DOWODOWE (hasło w opracowaniu)
PISMO DROBNE pismo, w którym wysokość strefy śródlinijnej wynosi do 1,5 mm. Patrz także mikrografia, wielkość pisma.
PISMO DRUKOWE pismo na wzór druku.
PISMO DRŻĄCE patrz tremor.
PISMO DUŻE pismo, w którym wysokość strefy śródlinijnej zawiera się w granicach (4,0 - 6,0 mm>. Patrz także wielkość pisma.
PISMO DZIECIĘCE pismo wykonane przez dziecko.
PISMO DZIECINNE pismo o grafizmie, języku lub treści odpowiadającej poziomowi dziecka. Patrz także pismo szkolne.
PISMO ELEMENTARZOWE (hasło w opracowaniu)
PISMO FALISTE pismo o falistej linii wierszy.
PISMO GIRLANDOWE pismo, w którym dominuje forma wiązań dolnołukowych. (AŁ)
PISMO HARMONIJNE (hasło w opracowaniu)
PISMO JEDNORODNE patrz jednorodność pisma.
PISMO JEDNOSTAJNE pismo o mało zróżnicowanym grafizmie, monotonne, wysoce regularne, pozbawione ozdób, manieryzmów; pismo jednostajne cechuje niski stopień nasycenia odmianami znaków graficznych przy znacznym nasileniu się występowania form powtarzalnych. Ważny element oceny psychografologicznej. Patrz także słownictwo psychografologiczne, test psychografologiczny. (ML)
PISMO KALIGRAFICZNE (hasło w opracowaniu)
PISMO KĄTOWE jedna z form ogólnego obrazu pisma; charakteryzuje się dominującym występowaniem form kątowych zamiast elementarzowych łuków i owali. (IES, AŁ). Patrz także wiązania.
PISMO KOBIECE (hasło w opracowaniu)
PISMO KOPIOWANE 1. pismo naśladowane, będące efektem upodobnienia pisma własnego do obcego grafizmu (patrz naśladownictwo); 2. pismo ręczne wykonane przez kalkę (patrz kopia); 3. obraz pisma ręcznego przeniesiony na papier techniką kserograficzną, fotograficzną, fotomechaniczną lub inną, zwykle w skali 1:1 (patrz kopia). Patrz także pismo podrobione. (JF)
PISMO KRESKOWE (hasło w opracowaniu)
PISMO KREŚLONE NA POLECENIE patrz materiał porównawczy.
PISMO KWESTIONOWANE patrz materiał kwestionowany.
PISMO LEWORĘCZNE (hasło w opracowaniu)
PISMO LEWOSKOŚNE pismo, w którym kąt nachylenia osi większości liter i cyfr do linii podstawowej wyrazu jest większy od 95°. Patrz także nachylenie pisma. (AŁ)
PISMO LUSTRZANE patrz lustrzane pismo.
PISMO ŁUKOWATE (hasło w opracowaniu)
PISMO MAŁE pismo, w którym wysokość strefy śródlinijnej zawiera się w granicach (1,5 - 2,5 mm>. Patrz także wielkość pisma.
PISMO MASKOWANE patrz maskowanie.
PISMO MĘSKIE (hasło w opracowaniu)
PISMO MONOTONNE pismo jednostajne.
PISMO NATURALNE pismo wykonane zgodnie z wykształconym nawykiem graficznym i poziomem sprawności motorycznej; pismo swobodne, pozbawione sztuczności, przesady. Patrz także pismo spontaniczne. (EG)
PISMO NA WZÓR DRUKU pismo wykonane ręcznie, imitujące krój pisma drukowanego. W zależności od uzdolnień piszącego, umiejętności obserwacji znaków drukowanych i częstotliwości stosowania pisma na wzór druku występują większe lub mniejsze charakterystyczne zespoły cech wykonawcy takiego rodzaju pisma. Patrz także typ pisma, pismo typograficzne. (WW)
PISMO NEONOWE (hasło w opracowaniu)
PISMO NIECZYTELNE patrz czytelność pisma.
PISMO NIENATURALNE pismo sztuczne, zawierające elementy przesady, różne od pisma spontanicznego. Rozróżnia się pismo, którego nienaturalność jest zamierzona (z celowo wprowadzonymi zmianami, np. pismo maskowane; patrz maskowanie) oraz pismo, którego nienaturalność jest niezamierzona (bez prób świadomej zmiany naturalności pisma, np. pismo wykonane pod wpływem działania leków, używek, stresu). (EG)
PISMO NIEPROPORCJONALNE (hasło w opracowaniu)
PISMO NIESKOORDYNOWANE (hasło w opracowaniu)
PISMO NIESTARANNE patrz stopień staranności.
PISMO NIEWIĄZANE pismo o impulsie grammowym lub literowym, charakteryzujące się brakiem wiązań między tworzącymi je elementami graficznymi. (AŁ)
PISMO NIEWYROBIONE najniższa klasa pisma; charakteryzuje je mało zróżnicowane cieniowanie, mało płynny przebieg linii, małe tempo kreślenia (patrz tempo pisania) oraz zwykle grammowy lub literowy impuls. (EG)
PISMO NIEZBORNE (hasło w opracowaniu); patrz patologia pisma.
PISMO NITKOWATE pismo ręczne o niezróżnicowanej naciskowości (patrz nacisk), braku cieniowania, zazwyczaj kreślone przy minimalnym nacisku narzędzia pisarskiego na podłoże; pismo krągłe (owale, półowale), przy braku kantów, ostrych zagięć linii, przerw w kreśleniu. Pismo nitkowate jest przejawem patologii pisma. Patrz także test psychografologiczny, słownictwo psychografologiczne. (ML)
PISMO ODŚRODKOWE (hasło w opracowaniu)
PISMO ODWRÓCONE lustrzane pismo.
PISMO OKRĄGŁE pismo, w którym dominują owale szersze niż we wzorcach elementarzowych. (IES, AŁ)
PISMO OPADAJĄCE pismo, w którym linie wierszy mają tendencję do obniżania się. Opadanie wierszy może mieć miejsce, gdy tekst rozmieszczony jest na bezlinijnym podłożu, ale też może stanowić trwałą cechę indywidualną. Pismo opadające może występować również wtedy, gdy warunki sporządzania dokumentu są niekorzystne (pozycja leżąca, półleżąca, silna krótkowzroczność piszącego i inne). (JŚ)
PISMO OSOBNICZE patrz personalizacja pisma.
PISMO OSTRE pismo kątowe.
PISMO OWALNE jedna z form ogólnego obrazu pisma; charakteryzuje się dominującym występowaniem łuków i owali oraz elementarzowymi proporcjami w owalach. (IES, AŁ)
PISMO O ZMIENNYM NACHYLENIU jedna z odmian nachylenia pisma, w której kąt nachylenia osi liter i cyfr do linii podstawowej wyrazu zmienia się w sposób nieuporządkowany.
PISMO PATOLOGICZNE patrz patologia pisma, cechy patologiczne w piśmie. (ML)
PISMO PODROBIONE pismo ręczne będące wynikiem naśladowania cudzego pisma (najczęściej przez odwzorowanie kształtu znaków graficznych, ich łączeń i kąta nachylenia). Patrz także naśladownictwo, pismo kopiowane. (JF)
PISMO PORÓWNAWCZE patrz materiał porównawczy.
PISMO POWIĄZANE pismo wiązane.
PISMO PÓŁTECHNICZNE pismo obejmujące znaki zawierające formy konstrukcyjne częściowo odbiegające od wzorca pisma technicznego. Może charakteryzować się zmniejszonym stopniem staranności, większą spontanicznością, występowaniem uproszczonych form wiązań międzyliterowych, zmiennym nachyleniem, asymilacją graficzną cech pisma na wzór druku. Znaki graficzne pisma półtechnicznego zawierają formy o wyższej wartości identyfikacyjnej od pisma technicznego. (EB)
PISMO PRAWORĘCZNE (hasło w opracowaniu)
PISMO PRAWOSKOŚNE jedna z odmian nachylenia pisma, w której kąt nachylenia osi większości liter i cyfr do linii podstawowej wyrazu jest mniejszy niż 80°. (AŁ)
PISMO PROPORCJONALNE pismo złożone ze znaków proporcjonalnych.
PISMO PROSTE jedna z odmian nachylenia pisma, w której kąt nachylenia osi większości liter i cyfr do linii podstawowej wyrazu mieści się w granicach od 80 do 95°. (AŁ)
PISMO PROSTOKĄTNE pismo o określonej manierze lub maskowane, wyróżniające się zamianą form owalnych na kątowe. Charakteryzujące się zwiększoną czytelnością, ograniczeniem form wiązań, literowym lub grammowym impulsem pisma, uproszczonymi konstrukcjami, znacznie odbiegającymi od wzorców kaligraficznych lub elementarzowych. Pismo prostokątne może zawierać elementy przejęte od pisma technicznego, pisma szablonowego, pisma blokowego oraz pisma na wzór druku. Linie proste kreślone są zwykle prostopadle do liniatury lub linii podstawowej wiersza. (EB)
PISMO PRZEROBIONE autentyczny rękopis z dokonanymi zmianami (usunięcia, uzupełnienia, przekształcenia) elementów pierwotnego tekstu. Patrz także przerobienie dokumentu. (JF)
PISMO QUASI-TECHNICZNE pismo półtechniczne.
PISMO ROZWLEKŁE patrz zwięzłość pisma.
PISMO SAMOBÓJCÓW (hasło w opracowaniu)
PISMO SMUKŁE pismo złożone ze znaków smukłych.
PISMO SPACJOWANE pismo charakteryzujące się brakiem wiązań międzyliterowych i zwiększonymi odstępami między poszczególnymi znakami. (AŁ)
PISMO SPIRALNE patrz schizofrenia a pismo.
PISMO SPONTANICZNE pismo sporządzone samorzutnie; przeciwieństwo pisma sporządzonego na polecenie. Patrz także materiał porównawczy.
PISMO SPORNE patrz materiał kwestionowany.
PISMO SPORZĄDZONE NA POLECENIE patrz materiał porównawczy.
PISMO STARANNE patrz stopień staranności.
PISMO STARCZE w ujęciu "Katalogu graficznych cech pisma ręcznego" jeden z trzech etapów rozwoju pisma. Jest to pismo z objawami inwolucji motoryki, spowodowanej postępującym procesem starzenia się; cechuje je m.in. obniżenie tempa pisania, wzrost wielkości pisma, nieregularnie zmienna siła nacisku, pogorszenie płynności linii graficznej aż do wystąpienia tremoru. (EG)
PISMO SWOBODNE synonim pisma spontanicznego.
PISMO SZABLONOWE pismo wykonane za pomocą szablonu do pisania. Budowa znaków, wielkość pisma i odstępy między znakami zależą od rodzaju szablonu (okienkowy, znakowy), kształtu wycięć i ich nachylenia. (EG, WW)
PISMO SZEROKIE pismo złożone ze znaków szerokich.
PISMO SZKOLNE w ujęciu "Katalogu graficznych cech pisma ręcznego" jeden z trzech etapów rozwoju pisma; charakteryzuje się: małym wysyceniem cechami charakterystycznymi, niską klasą, dobrą czytelnością, literowym impulsem, zbliżoną do elementarzowej budową znaków, stykowymi wiązaniami, małym i stałym tempem pisania, dużym i stałym naciskiem. Niektóre cechy pisma szkolnego może posiadać pismo maskowane (patrz maskowanie pisma). Patrz także personalizacja pisma. (EG)
PISMO SZTUCZNE patrz maskowanie.
PISMO SZYFROWE patrz schizofrenia a pismo.
PISMO ŚCIEŚNIONE patrz zwięzłość pisma.
PISMO ŚCIŚNIĘTE pismo o zmniejszonych odstępach między znakami. Przeciwieństwem pisma ściśniętego jest pismo spacjowane.
PISMO ŚREDNIE pismo, w którym wysokość strefy śródlinijnej zawiera się w granicach (2,5 - 4 mm>. Patrz także wielkość pisma.
PISMO ŚREDNIO WYROBIONE jedna z trzech klas pisma; charakteryzuje je m.in. umiarkowana płynność linii graficznej, zauważalne cieniowanie pisma, pojawiające się niekiedy swoiste rozwiązania budowy znaków, średnie bogactwo elementów powtarzalnych (patrz formy powtarzalne) i średnie tempo pisania. Patrz także "Katalog graficznych cech pisma ręcznego". (EG)
PISMO TECHNICZNE stosowane do opisywania rysunków technicznych (projektów). Parametry pisma technicznego, takie jak: kształt znaków, wielkość pisma, odstępy między znakami, nachylenie pisma, grubość linii są znormalizowane. Rozróżnia się pismo techniczne pochyłe i proste. Pisma techniczne mogą być wykonywane według normy polskiej lub innego kraju. W piśmie technicznym nie występują wiązania międzyliterowe. Patrz także typ pisma, pismo blokowe, pismo półtechniczne. (EG, WW)
PISMOTOK (hasło w opracowaniu)
PISMO TYPOGRAFICZNE szczególna odmiana pisma na wzór druku. Charakteryzuje się dokładnym odwzorowaniem elementów graficznych typowych dla danego kroju pisma drukarskiego. Może być stosowane w celu maskowania własnych cech pisma ręcznego lub z zamiarem wykonania tekstu bardzo starannego (zwykle w postaci tytułów, podpisów pod rycinami). (EB)
PISMO UDZIWNIONE (hasło w opracowaniu)
PISMO UWSTECZNIONE (hasło w opracowaniu)
PISMO WACHLARZOWATE jedna z odmian nachylenia pisma, w której kąt nachylenia osi kolejnych liter w wyrazie (lub cyfr w liczbie) do linii podstawowej wyrazu (liczby) zmienia się od lewoskośnego, poprzez prostopadłe, do prawoskośnego.
PISMO WIĄZANE pismo o impulsie sylabowym, wyrazowym lub wielowyrazowym.
PISMO WPŁYWOWE (termin niezalecany) materiał wpływowy.
PISMO WYROBIONE najwyższa klasa pisma; charakteryzuje je m.in. duża płynność linii graficznej, subtelne cieniowanie pisma, swoiste rozwiązania budowy znaków, znaczna rozmaitość elementów powtarzalnych (patrz formy powtarzalne) i duże tempo pisania. (EG)
PISMO WZNOSZĄCE pismo, w którym linie wierszy mają tendencję do wznoszenia się. Pismo wznoszące może być wyrazem indywidualnego nawyku lub wynikać z warunków pisania (np. pisanie w pozycji stojącej). (JŚ)
PISMO ZABURZONE patrz patologia pisma.
PISMO ZAKWESTIONOWANE patrz materiał kwestionowany.
PISMO ZAMASKOWANE patrz maskowanie pisma.
PISMO ZDEZORGANIZOWANE patrz patologia pisma.
PISMO ZDOBIONE patrz ornamenty.
PISMO ZMNIEJSZAJĄCE SIĘ (hasło w opracowaniu)
PISMOZNAWCA specjalista z zakresu pismoznawstwa. Patrz także ekspert pisma, grafolog. (ML)
PISMOZNAWCZE BADANIA badania polegające na analizie jednej lub kilku warstw pisma, prowadzone najczęściej w celu identyfikacji wykonawcy lub autora pisma, ustalenia okoliczności powstania pisma, wieku pisma lub autentyczności dokumentu. (AK)
PISMOZNAWSTWO dział kryminalistyki, obejmujący badania czterech zasadniczych warstw pisma. Warstwa graficzna była badana jeszcze przed powstaniem kryminalistyki. Warstwy językowa i treściowa zostały objęte badaniem kryminalistycznym w połowie XX w. Obecnie pismoznawstwo rozszerza swój zakres także o badania warstwy technicznej. (AK, MO)
PISMO ZWIĘKSZAJĄCE SIĘ (hasło w opracowaniu)
PISMO ZWYKŁE wywodzący się z wzorca elementarzowego podstawowy i zarazem najczęściej występujący typ pisma. (EG)
PISOWNIA patrz zasady pisowni.
PLĄSAWICA med. choroba ośrodkowego układu nerwowego charakteryzująca się występowaniem szybkich, nierytmicznych, mimowolnych ruchów różnych mięśni. Patrz także pląsawica a pismo, patologia pisma, cechy patologiczne w piśmie, ataksja. (SM)
PLĄSAWICA A PISMO (hasło w opracowaniu)
PŁATEWKA element graficzny w postaci kreski, nadający pismu ręcznemu postać zbliżoną do druku lub pisma maszynowego; szeryf. (AŁ)
PŁYNNOŚĆ LINII (hasło w opracowaniu)
POBIERANIE MATERIAŁU PORÓWNAWCZEGO (hasło w opracowaniu)
POCHYLENIE PISMA nachylenie pisma.
PODKŁADKA podstawa, na której spoczywa podłoże rękopisu (zwykle papier) w trakcie kreślenia znaków graficznych. Fizyczne właściwości podkładki, a głównie struktura powierzchniowa i reakcja na nacisk narzędzia pisarskiego mają istotne znaczenie dla odzwierciedlenia się niektórych cech graficznych, zwłaszcza cieniowania. Podkładka może być niekiedy odrębnym obiektem badań kryminalistycznych, mających na celu odczytanie z niej tekstu kreślonego na niedostępnym do badań podłożu, dla którego obiekt badań stanowił podstawę. Ujawnienie niewidocznych zapisów na podkładce możliwe jest m.in. w oświetleniu ukośnym lub przy zastosowaniu aparatu ESDA. (EB)
PODKREŚLENIA jedna z odmian uzupełnień pisma, mająca na celu zwrócenie uwagi na partie tekstu najbardziej istotne, ważne z punktu widzenia osoby piszącej (podkreślającej). Podkreślenia mogą przybrać postać linii, kropek i inne. (EG)
PODŁOŻE DOKUMENTU nośnik znaków graficznych, zwykle papier.
PODOBIEŃSTWO zgodność (wspólność, zbieżność) cech dwu lub większej liczby obiektów. Badając podobieństwo trzeba z góry określić zbiór cech, które będą wzięte pod uwagę. Również końcowe stwierdzenie podobieństwa winno zawierać wykaz cech, które okazały się wspólne (zbieżne) w badanych obiektach; nie ma bowiem "podobieństwa w ogólności" lecz tylko podobieństwo pod określonym względem. Tak zdefiniowane podobieństwo jest, ujmując to w języku teorii mnogości, relacją symetryczną oraz przechodnią. Symetryczność oznacza, że jeśli np. próbka pisma A jest podobna - ze względu na cechy c1, c2, c3 - do próbki pisma B, to tym samym próbka B jest podobna - ze względu na te same cechy c1, c2, c3 - do próbki A. Kolejność badania próbek nie ma zatem wpływu na wynik ustalania relacji podobieństwa Dla praktyki badań pismoznawczych wynika również z tego symetryczność wymagań co do ilości (objętości) oraz jakości, stawianych wobec materiału kwestionowanego (dowodowego) oraz materiału porównawczego. Przechodniość relacji podobieństwa oznacza, że jeśli np. próbka pisma A jest podobna (ze względu na określone cechy) do próbki pisma B, zaś próbka pisma B jest podobna (ze względu na te same cechy) do próbki pisma C - to próbka pisma A jest tym samym podobna (ze względu na te same cechy) do próbki pisma C. Opisowe przedstawianie podobieństwa rękopisów jest mało przejrzyste i z reguły wspiera się je ilustracjami. Przy dużej liczbie badanych obiektów lub dużej liczbie uwzględnianych cech, a także wtedy, gdy cechy przysługują badanym obiektom nie według reguł bezwzględnych lecz według reguł dających się uchwycić jedynie statystycznie, celowe jest wyrażanie podobieństwa niejako syntetycznie, w formie liczby. Przy pewnych założeniach dodatkowych miarą podobieństwa porównywanych obiektów (próbek pisma) A i B może być tzw. funkcja podobieństwa (Fp) obliczana według wzoru: Fp=(zbiór cech próbki pisma A)Ç(zbiór cech próbki pisma B)/(zbiór cech próbki pisma A)Č(zbiór cech próbki pisma B), w którym symbol Ç oznacza iloczyn, a symbol Č oznacza sumę jak w algebrze Boole'a. Tak zdefiniowana funkcja podobieństwa przybiera wartości zawarte w przedziale od 0 do 1. Konsekwencją przedstawionego rozumienia podobieństwa obiektów, przy jednoczesnym zdefiniowaniu cechy jako wyabstrahowanej właściwości obiektu (patrz cecha), jest stwierdzenie, że najwyższym stopniem podobieństwa obiektów jest ich nie rozróżnialność (a nie równość, jak mogłoby się wydawać). Szczególnym przykładem wyrażania podobieństwa jest wskaźnik podobieństwa kinetyczno-geometrycznego, opracowany z myślą o liczbowym wyrażaniu podobieństwa podpisów. Literatura: J. A. Szrejder, Równość, podobieństwo, porządek, Warszawa 1975; Mały słownik cybernetyczny, red. M. Kempisty, Warszawa 1973; M. Owoc, Cechy niezależne i cechy zależne w badaniach identyfikacyjnych pisma ręcznego, Acta Universitatis Vratislaviensis No 846, Wrocław 1986, s. 131-137. (MO)
PODPIS twór graficzny, mający w zamierzeniu wykonawcy indywidualnie go identyfikować; najczęściej zawiera elementy graficzne nazwiska lub imienia. Literatura: A. Feluś, Podpisy Studium z pismoznawstwa kryminalistycznego, Katowice 1987. (ML)
PODPIS AUTENTYCZNY podpis własnoręczny. Patrz także podpis. (AF)
PODPIS DWUCZŁONOWY podpis składający się z imienia i nazwiska albo dwuczłonowego pseudonimu. (AF)
PODPIS "IN BLANCO" podpis złożony na niezapisanym podłożu lub na niewypełnionym druku formularza. (AF)
PODPIS JEDNOCZŁONOWY podpis składający się z imienia albo nazwiska albo jednoczłonowego pseudonimu. (AF)
PODPIS KREOWANY podpis sfałszowany, którego forma i struktura graficzna nie mają żadnego związku z formą i strukturą podpisu autentycznego. Patrz także kreowanie pisma. (AF)
PODPIS KWESTIONOWANY podpis, którego wykonawca ma być ustalony w drodze ekspertyzy pismoznawczej. Patrz także materiał kwestionowany.
PODPIS MASKOWANY patrz maskowanie.
PODPIS NIEPEŁNOBRZMIĄCY podpis skrócony.
PODPIS NIEPEŁNOLITEROWY podpis skrócony.
PODPIS PEŁNOBRZMIĄCY podpis oddający całkowite brzmienie imienia i nazwiska. (AF)
PODPIS PEŁNOLITEROWY synonim podpisu pełnobrzmiącego.
PODPIS PODROBIONY patrz podpis sfałszowany.
PODPIS PORÓWNAWCZY niekwestionowany wzorzec podpisu, wykorzystywany w ekspertyzie pismoznawczej. Patrz także materiał porównawczy. (AF)
PODPIS SFAŁSZOWANY podpis nieautentyczny. Fałszowanie podpisu realizowane jest w drodze kopiowania (patrz kopia), naśladownictwa albo kreowania (patrz podpis kreowany).
PODPIS SKOPIOWANY podpis sfałszowany przy użyciu jednej z technik kopiowania (patrz kopia).
PODPIS SKRÓCONY zredukowana postać podpisu pełnobrzmiącego (pośrednia między nim a parafą). (AF)
PODPIS SPONTANICZNY podpis sporządzony samorzutnie; przeciwieństwo podpisu sporządzonego na polecenie. Patrz także materiał porównawczy.
PODPIS SPORNY podpis kwestionowany.
PODPIS UPROSZCZONY podpis oddający zmodyfikowane brzmienie imienia lub nazwiska. (AF)
PODPIS WZORCOWY podpis składany jako wzór dla celów urzędowych. Patrz także podpis porównawczy.
PODPIS ZAKWESTIONOWANY podpis kwestionowany.
PODROBIENIE DOKUMENTU jeden z dwóch rodzajów fałszerstwa. Polega na stworzeniu dokumentu od podstaw. Patrz także przerobienie dokumentu.
POLE PISMA jedna z cech mierzalnych. Wyróżnia się: pole tekstu, pole wiersza, pole wyrazu, pole znaku.
POLE TEKSTU (hasło w opracowaniu)
POLE WIERSZA (hasło w opracowaniu)
POLE WYRAZU (hasło w opracowaniu)
POLE ZNAKU liczba charakteryzująca wielkość powierzchni znaku. (AK)
POLIMORFIZM GRAFICZNY patrz odmiany znaków graficznych.
POPRAWKI jedna z form uzupełnień pisma, stosowana w celu polepszenia czytelności. (EG)
POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA zgodność poziomów języka w tekście z obowiązującymi w określonym czasie regułami fonetycznymi, morfologicznymi, leksykalnymi, składniowymi, a do pewnego stopnia także z regułami ortograficznymi i interpunkcyjnymi. Patrz także "Katalog cech językowo-treściowych". (AF)
PORÓWNYWANIE PISMA patrz metody badania pisma.
POWIERZCHNIA ZNAKU figura geometryczna o kształcie prostokąta, ograniczona liniami gabarytowymi znaku. (AK)
POWLEKANIE (hasło w opracowaniu)
POWTARZALNOŚĆ FORM ZNAKÓW patrz formy powtarzalne.
POWTÓRZENIA LITER W PIŚMIE patrz paragrafia.
POZIOM FONETYCZNY JĘZYKA patrz"Katalog cech językowo-treściowych".
POZIOM GRAFICZNEJ STRUKTURY PISMA wyróżnia się trzy poziomy struktury pisma: 1) poziom podstawowy (reprezentowany przez grammy i inne elementy liter oraz wiązania międzyliterowe; w ramach tego poziomu operuje się wielkościami rzędu kilku milimetrów, zwykle 1,5 - 6 mm); 2) poziom makrostrukturalny (reprezentowany przez wyrazy, ich zespoły oraz struktury będące elementami topografii tekstu, jak np. wielkość marginesów); 3) poziom mikrostrukturalny (reprezentowany przez linię pisma, kreskę, a ściślej przez jej dwa wymiary: szerokość, mieszczącą się zwykle w granicach 0,2 - 0,5 mm oraz głębokość, obejmującą przedział znacznie poniżej 0,2 mm). Wyróżnienie wymienionych poziomów uzasadnione jest występowaniem w piśmie bardzo zróżnicowanych wielkości, co pociąga za sobą konieczność stosowania różnych metod badawczych, odpowiednich do poziomu badanej struktury. (AK)
POZIOM INTEGRACJI PISMA liczbowy wskaźnik wyrażający impuls pisma jako stosunek gramm wiązanych do niewiązanych w badanym zespole graficznym, opisany wzorem I = w/nw, gdzie: I - poziom integracji pisma, w - suma gramm powiązanych, nw - suma gramm nie powiązanych. Patrz także współczynnik integracji pisma. Literatura: A. Feluś, Poziom integracji pisma oraz jego znaczenie dla kryminalistyki i psychologii, Warszawa 1991. (AF)
POZIOM LEKSYKALNY patrz"Katalog cech językowo-treściowych".
POZIOM MAKROSTRUKTURALNY patrz poziom graficznej struktury pisma.
POZIOM MIKROSTRUKTURALNY patrz poziom graficznej struktury pisma.
POZIOM MORFOLOGICZNY patrz"Katalog cech językowo-treściowych".
POZIOM PODSTAWOWY patrz poziom graficznej struktury pisma.
POZIOM POPRAWNOŚCIOWY patrz"Katalog cech językowo-treściowych".
POZIOM SKŁADNIOWY patrz"Katalog cech językowo-treściowych".
POZYCJA NARZĘDZIA PISARSKIEGO sposób umiejscowienia narzędzia pisarskiego w dłoni (wyjątkowo w ustach, pomiędzy palcami stopy) oraz położenie narzędzia względem podłoża. Pozycja narzędzia pisarskiego może zależeć od budowy jego grotu, np. długopis wymaga trzymania pod kątem większym w stosunku do powierzchni podłoża niż inne narzędzia pisarskie. Najpopularniejszą pozycją narzędzia pisarskiego jest spoczywanie na ostatnim członie środkowego palca pomiędzy kciukiem i palcem wskazującym prawej ręki; rzadziej na palcu środkowym, między nim a palcem wskazującym. Od wymienionych czynników zależy siła i kierunek nacisku uwidoczniające się w kresce, a zatem i cieniowanie. (JD)
POZYCJA PRZY PISANIU zwykle jest to pozycja siedząca (przy płaszczyźnie roboczej typu stół, biurko), niekiedy stojąca, z różnymi stopniami pochylenia (zależnie od wysokości płaszczyzny roboczej i jej poziomego, ukośnego lub pionowego usytuowania), rzadziej leżąca bądź inna. Patrz także okoliczności powstawania pisma.
PRAWDOPODOBIEŃSTWO 1. Prawdopodobieństwo psychologiczne (subiektywne) - stopień przekonania, z jakim ktoś uznaje pewne zdanie; 2. Prawdopodobieństwo logiczne (metodologiczne) - stopień pewności, z jakim mamy prawo uznać jakieś zdanie na podstawie innego, prawomocnie uznanego zdania; 3. Prawdopodobieństwo statystyczne (częstościowe) - względna częstość występowania obiektów (zdarzeń) o pewnej własności w rozpatrywanym zbiorze obiektów (minionych zdarzeń) (prawdopodobieństwo a posteriori). Prawdopodobieństwo statystyczne ma postać liczby zawartej między 0 i 1; 4. Prawdopodobieństwo matematyczne - liczbowe wyrażenie oceny możliwości zajścia pewnego zdarzenia losowego (prawdopodobieństwo a priori). Prawdopodobieństwo matematyczne również jest liczbą zawartą między 0 i 1; Patrz także ilość informacji. Literatura: Wielka encyklopedia powszechna PWN t. 9, Warszawa 1967, J. Konieczny, Pojęcie prawdopodobieństwa ze stanowiska procesu karnego i kryminalistyki, Katowice 1987. (MO)
PRAWORĘCZNOŚĆ (hasło w opracowaniu)
PRĘDKOŚĆ PISANIA tempo pisania.
PROPORCJE stosunki wielkościowe zachodzące pomiędzy elementami pisma. Są one tym bardziej znamienne, im bardziej odbiegają od proporcji przeciętnych. "Katalog graficznych cech pisma ręcznego" wyróżnia proporcje wysokości elementów nadlinijnych do wysokości znaków śródlinijnych oraz proporcje wysokości elementów podlinijnych do wysokości znaków śródlinijnych. Jedne i drugie mogą być: zmniejszone (poniżej 1,5), średnie (1,5 - 2,5>, powiększone (2,5 - 3> oraz przesadne (ponad 3). Patrz także cechy mierzalne, szerokość znaku.
PRÓBA PISMA patrz materiał porównawczy.
PRZEDMIOT BADAŃ obiekt podlegający badaniom. W badaniach porównawczych przedmiotem badań jest materiał kwestionowany oraz materiał porównawczy. W badaniach identyfikujących przedmiotem badań jest materiał kwestionowany oraz ewentualnie materiał wzorcowy.
PRZEKONANIE stan psychiczny będący rezultatem świadomej, subiektywnej oceny posiadanych informacji pod kątem ich pełności i rzetelności. Stopień przekonania podmiotu, że rozpatrywane informacje są pełne i rzetelne, określa się jako prawdopodobieństwo subiektywne. Przy liczbowym określaniu stopnia przekonania operuje się zwyczajowo procentami, np. przekonanie w 90% odpowiada prawdopodobieństwu subiektywnemu = 0,90, a przekonanie "pół na pół" odpowiada prawdopodobieństwu subiektywnemu = 0,50. Liczbowe wyrażenie stopnia przekonania oparte jest na indywidualnym doświadczeniu życiowym podmiotu; przy krańcowo małym doświadczeniu życiowym preferowane są krańcowe wartości prawdopodobieństwa subiektywnego, tzn. wartość 1 (100%) i 0 (0%). Por. pewność. Literatura: Problemy psychologii matematycznej, red. J. Kozielecki, Warszawa 1971; J. Kozielecki, Psychologiczna teoria decyzji, Warszawa 1977; J. Kozielecki, Psychologiczna teoria samowiedzy, Warszawa 1986. (MO)
PRZEKREŚLENIA jedna z odmian uzupełnień pisma.
PRZEROBIENIE DOKUMENTU jeden z dwóch rodzajów fałszerstwa. Polega na dokonywaniu zmian w autentycznym dokumencie, poprzez usuwanie istniejących w nim zapisów i znaków umownych (np. usunięcie stempli kasujących, znaków kontroli), ich przekształcanie (np. przekształcenie jednej cyfry na inną) lub dodawanie nowych (np. dodanie dodatkowych cyfr do istniejącej liczby).
PRZYBORY DO PISANIA zbiorcza nazwa narzędzi pisarskich oraz takich przedmiotów, jak: bibuła (suszka), kalka (ołówkowa i maszynowa) i różne rodzaje narzędzi służących do usuwania błędnie napisanych znaków (gumka, korektor). Patrz także materiał kryjący, podłoże dokumentu. (JD)
PRZYZWYCZAJENIA W PISANIU indywidualne nawyki w sposobie sporządzania rękopisów, odnoszące się do zespołu cech graficznych oraz używanych przyborów do pisania, materiału kryjącego i rodzajów podłoża dokumentu. (ML)
PSEUDOLOGIA FANTASTYCZNA (hasło w opracowaniu)
PSEUDONIM zmyślone imię lub nazwisko, a także nazwa zastępująca imię lub nazwisko. Wyróżnia się pseudonimy nadane (alienonimy) oraz pseudonimy przybrane (autonimy). Na podstawie pseudonimu można ustalić środowisko, z którego użytkownik pseudonimu pochodzi (identyfikacja grupowa), zaś w sprzyjających warunkach, np. kiedy treść pseudonimu wskazuje na indywidualne cechy fizyczne bądź psychiczne, można ustalić użytkownika pseudonimu w sposób jednostkowy (identyfikacja indywidualna). Literatura: A. Feluś, Podpisy studium pismoznawstwa kryminalistycznego, Katowice 1987. (AF)
PSYCHOFIZJOLOGIA PISMA (hasło w opracowaniu)
PSYCHOGRAFOLOGIA nauka zajmująca się wnioskowaniem z form graficznych i językowo-treściowych o różnych osobniczych właściwościach piszącego, np. o poziomie intelektualnym, uzdolnieniach, stanie zdrowia (rodzaju patologii). Patrz także grafologia, patologia pisma. (WW)
PSYCHOLOGIA PISMA (hasło w opracowaniu)
PSYCHORYSUNEK 1. technika diagnozy psychologicznej i psychiatrycznej; 2. terapia rysunkiem; jedna z form terapii sztuką. Ekspresja plastyczna umożliwia pacjentowi ujawnianie i odreagowanie własnych problemów, zwiększa umiejętność wyrażania samego siebie. Tematy rysunków są podawane przez terapeutę. (ML)
PSYCHOZY A PISMO (hasło w opracowaniu)
PUNKTY EKSTREMALNE maksimum lub minimum funkcji (krzywej tworzącej znak, wyraz, parafę) w danym otoczeniu. Dla wyróżnienia ekstremów, będących podstawą wyznaczania gramm w parafie, niezbędne jest umiejscowienie krzywej tworzącej parafę w wyobrażonym układzie współrzędnych. Wiodąca oś układu (oś X) powinna biec równolegle do kierunku kreślenia. Rozwiązanie takie pozwala na zminimalizowanie liczby przypadków, w których funkcja opisująca krzywą tworzącą parafę jest niejednoznaczna (tzn. gdy jednemu X odpowiada więcej niż jeden Y).
    Ewentualne wątpliwości (np. co do precyzji wyznaczenia osi układu współrzędnych) winien rozwiązywać badacz (ekspert) na swój sposób; istotne jest jedynie, aby rozwiązanie było takie samo w odniesieniu do materiału kwestionowanego i materiału porównawczego. (AK)